Η μεγάλη ευκαιρία της Ηγουμενίτσας: Πανεπιστήμιο ή ένα ακόμη ξενοδοχείο;

Όταν ένα εμβληματικό ακίνητο γίνεται σταυροδρόμι ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον του τόπου

Του Αντώνη Μπέζα (*)

Σε μια δύσκολη διεθνή συγκυρία που οι τοπικές κοινωνίες προσπαθούν να επανασχεδιάσουν το μέλλον τους, η περίπτωση της Ηγουμενίτσας αναδεικνύεται σε χαρακτηριστικό παράδειγμα κρίσιμης επιλογής: θα επενδύσουμε στη βραχύβια αναπτυξιακή συνταγή ενός εποχιακού ξενοδοχείου ή θα επιλέξουμε να γίνουμε κόμβος γνώσης, καινοτομίας και διεθνούς εξωστρέφειας;

Στο χώρο του πρώην ΞΕΝΙΑ, η ΕΤΑΔ  επιχειρεί  την ανάκληση της παραχώρησης προς το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με στόχο τη μετατροπή των κτιριακών εγκαταστάσεων του σε ξενοδοχειακή μονάδα (γιατί καμία άλλη χρήση δεν μπορεί να αναπτύξει) ενώ το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έχει παρουσιάσει μια τεκμηριωμένη πρόταση ανάπτυξης ποικίλων πανεπιστημιακών και ερευνητικών δραστηριοτήτων.

Σε πολλούς συμπολίτες που παρακολουθούν αυτή τη διελκυστίνδα μεταξύ ΕΤΑΔ  και Πανεπιστημίου ίσως έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αφού δεν πρόκειται να λειτουργήσει νέο πανεπιστημιακό Τμήμα και το ακίνητο είναι πρακτικά εγκαταλειμμένο, θα ήταν προτιμότερη η «ελπίδα» για άμεση απασχόληση  και αξιοποίηση του χώρου που φέρνει μια σύγχρονη ξενοδοχειακή μονάδα.

Αν η ΕΤΑΔ προχωρήσει στην τουριστική αξιοποίηση του ακινήτου

Αν η ΕΤΑΔ, όμως, προχωρήσει στην τουριστική αξιοποίηση του χώρου, η διαδικασία  θα είναι χρονοβόρα και γεμάτη αβεβαιότητες. Για να εκκινήσει διεθνής διαγωνισμός μίσθωσης απαιτείται πλήθος μελετών και περιβαλλοντικών-πολεοδομικών αδειοδοτήσεων, οικονομική μελέτη αξιοποίησης και εκτίμηση μισθωτικής αξίας ενώ είναι βέβαιο ότι η πορεία του θα προσκρούσει σε ενστάσεις, προσφυγές και διοικητικά εμπόδια. Ταυτόχρονα, το Πανεπιστήμιο έχει θέσει θέμα αποζημιώσεων για τις εγκαταστάσεις και τα νέα κτίρια που έχουν κατασκευαστεί μετά την παραχώρηση. Κανείς σοβαρός επενδυτής δεν πρόκειται να ρισκάρει τη συμμετοχή του στο διαγωνισμό αν υπάρχει σε εκκρεμότητα δικαστική διεκδίκηση.

Επιπλέον, η τουριστική ανάπτυξη είναι ένα σενάριο γνώριμο για μικρές πόλεις  με περιορισμένη τουριστική περίοδο και υψηλή εξάρτηση από εποχικές ροές. Το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου η Ηγουμενίτσα είναι μια άδεια πόλη αφού δεν έχει εμπορικές, διοικητικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες που μπορούν να προσελκύσουν επισκέπτες ενώ το Λιμάνι λειτουργεί αποκλειστικά σαν «πέρασμα» με τον παραχωρησιούχο να γεμίζει γρήγορα τα καράβια που την προσεγγίζουν.  

Με βάση τα παραπάνω, η απόδοση  μιας τέτοιας επένδυσης έχει μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας και είναι πολύ πιθανό αν μετά από κάποια χρόνια πραγματοποιηθεί ο διαγωνισμός, είτε να καταστεί άγονος, είτε να υπάρξει μισθωτής ο οποίος στη συνέχεια θα αποχωρήσει από τη σύμβαση. Έτσι, το  εμβληματικό ακίνητο θα παραμείνει ανενεργό και σε μεγαλύτερη εγκατάλειψη από σήμερα, ακολουθώντας τη μοίρα αντίστοιχων ΞΕΝΙΑ  στη χώρα που είναι  στην κυριότητα της ΕΤΑΔ.

Ακόμη όμως και αν όλα προχωρήσουν κανονικά, η λειτουργία μιας ξενοδοχειακής μονάδας στην Ηγουμενίτσα δεν διασφαλίζει μακροχρόνια οφέλη, ούτε υψηλή προστιθέμενη αξία για την τοπική οικονομία και κοινωνία.

Η πρόταση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων  

Η νέα Διοίκηση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, η οποία δεν λειτουργεί με τη νοοτροπία της προηγούμενης Διοίκησης Αλμπάνη, προτείνει ένα ρεαλιστικό οραματικό σχέδιο, άμεσα εφαρμόσιμο και χωρίς την ανάγκη πολύπλοκων διοικητικών διαδικασιών. Μια πρόταση που επενδύει σε κάτι βαθύτερο και μακροπρόθεσμο: την εγκαθίδρυση ενός πολύ-λειτουργικού πόλου δημιουργίας, εκπαίδευσης, έρευνας και πολιτιστικής δραστηριότητας.  

Συγκεκριμένα περιλαμβάνει:

– Ίδρυση Καλλιτεχνικού Σταθμού των Σχολών Αρχιτεκτονικής και Καλών Τεχνών αλλά και περιστασιακή χρήση από άλλα Τμήματα του Πανεπιστημίου.

– Αγγλόφωνα μεταπτυχιακά προγράμματα του νεοσύστατου Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου (Ευρωπαϊκή Συμμαχία) ARTEMIS, για φοιτητές και διδάσκοντες από χώρες της αλλοδαπής.

 – Διοργάνωση προγράμματος Μικτής Βραχυχρόνιας Κινητικότητας (ΒΙΡ) για τη γαλάζια οικονομία, τη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων και την προστασία των θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων, στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού δικτύου UNiAdrion.

-Εκπαίδευση και φιλοξενία φοιτητών και φοιτητριών στο πλαίσιο της κινητικότητας του προγράμματος Erasmus+.

– Διοργάνωση ανοικτών μαθημάτων στο κοινό και το μαθητικό δυναμικό της περιοχής καθώς και μαθημάτων Ελληνικής γλώσσας από το Κέντρο Διδασκαλίας Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου, σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές της αλλοδαπής ή ομογενείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων σε συνεργασία με το Maliotis Center του Hellenic College Holy Cross στη Βοστώνη ανέλαβε πρόσφατα, με τη στήριξη  της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, πρωτοβουλία για τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας στις ΗΠΑ.

– Εγκατάσταση Μονάδας Μελέτης και Προστασίας του Υδάτινου Περιβάλλοντος από το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου που θα εστιάζει στην προστασία της θάλασσας και την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών.

Πρόκειται για μια σειρά από δραστηριότητες που θα διατηρήσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Θεσπρωτία και θα κρατήσουν ζωντανή την προοπτική περαιτέρω αναβάθμισής της στο μέλλον. Έτσι αναπτύσσονται σήμερα τα σύγχρονα Πανεπιστήμια στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν στον  έντονο διεθνή ακαδημαϊκό ανταγωνισμό που υπάρχει. Δεν είναι μόνο τα Τμήματα και οι Σχολές που δίνουν πρώτο πτυχίο. Είναι και όλα τα άλλα που έχουν σχεδιασθεί για την Ηγουμενίτσα και τα οποία αναπτύχθηκαν κυρίως την τελευταία δεκαετία.

Υπάρχει η άποψη πως η πρόταση του Πανεπιστημίου αποτελεί «κίνηση αντιπερισπασμού» για να «καλυφθεί» η άρνησή του για ίδρυση πανεπιστημιακού Τμήματος στην Ηγουμενίτσα. Τα πανεπιστημιακά Τμήματα, όμως, δεν δημιουργούνται ή καταργούνται με αποφάσεις των Πανεπιστημίων αλλά με νομοθετικές πρωτοβουλίες της εκάστοτε κυβέρνησης.

Από την άλλη μεριά, οι εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες που έχει ενσωματώσει το Πανεπιστήμιο στο Στρατηγικό του Σχέδιο για το campus της Ηγουμενίτσας και που ανακοίνωσε πρόσφατα με τον πιο επίσημο τρόπο η Πρύτανης κα Μπατιστάτου, εκτός του ότι είναι  ρεαλιστικές και πιο γρήγορα εφαρμόσιμες, θα προσφέρουν περισσότερα οφέλη στην τοπική κοινωνία από ένα Τμήμα αλλά και λειτουργία του χώρου όλο το χρόνο και όχι μόνο το καλοκαίρι, όπως παραπλανητικά παρουσιάστηκε κατά την πρόσφατη συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο Ηγουμενίτσας.

Η ίδρυση νέου Τμήματος απαιτεί σημαντικό προγραμματισμό, υποδομές, μόνιμο διδακτικό και διοικητικό προσωπικό και επομένως σημαντικό χρόνο μέχρι την έναρξη λειτουργίας του. Παράλληλα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι με την πληθώρα των  Τμημάτων, σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα, που προέκυψαν μετά τη μετατροπή των ΤΕΙ σε Πανεπιστήμια, σε μια απομακρυσμένη πόλη σαν την Ηγουμενίτσα  ένα νέο Τμήμα «χαμηλής» εκ των πραγμάτων ζήτησης δεν θα εξασφαλίζει σταθερή ροή φοιτητών και θα μετατραπεί πολύ γρήγορα σε μη βιώσιμη πανεπιστημιακή δομή. Ακόμη λοιπόν και αν είναι «κίνηση αντιπερισπασμού», (γιατί να την κάνει άλλωστε;), είναι μια πολύ καλύτερη πρόταση από ένα μικρό και μη ελκυστικό πανεπιστημιακό Τμήμα.

Τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη

Τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη της στρατηγικής που πρότεινε το Πανεπιστήμιο είναι τεκμηριωμένα:

-Σταθερή ροή φοιτητών (300-500 ετησίως), επιστημόνων και ερευνητών, Ελλήνων και ξένων, (περισσότερων από εκείνων ενός Τμήματος), που δημιουργεί κατανάλωση, διαρκή ζήτηση σε κατοικίες, αγαθά και υπηρεσίες αλλά και νέες σταθερές και εξειδικευμένες θέσεις εργασίας για τεχνικό, επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό.

-Συνεργασία με ευρωπαϊκά δίκτυα, προγράμματα και Πανεπιστήμια που φέρνει πόρους και τεχνογνωσία αλλά και διεθνή προβολή που ενισχύει την τουριστική ανάπτυξη. Σημειώνεται ότι οι περιφερειακές πόλεις που φιλοξενούν τις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας  συμμετέχουν και αυτές ενεργά στο ARTEMIS και αποτελούν ένα ξεχωριστό δίκτυο με στόχο την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.

-Αξιοποίηση και αναβάθμιση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού καθώς αναπτύσσονται συνεργασίες με τοπικές επιχειρήσεις και παραγωγικούς φορείς.

 -Ενίσχυση της πολιτιστικής ζωής με εκδηλώσεις, διαλέξεις και ανοιχτές στο κοινό δράσεις αλλά και καλλιέργεια πνεύματος καινοτομίας και εξωστρέφειας στην τοπική κοινωνία.

-Η εικόνα της πόλης αλλάζει, μετατρέπεται από «πέρασμα» σε «προορισμό» και σε συνδυασμό με το Λιμάνι σε ένα διεθνές σημείο αναφοράς και σε εκπαιδευτικό – ερευνητικό  πανεπιστημιακό κόμβο στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Ας μην ξεχνάμε  τα παραδείγματα μικρών ευρωπαϊκών πόλεων που επέλεξαν τη γνώση αντί τον βραχυπρόθεσμο «τουριστικό πειρασμό». Η Vaasa στη Φιλανδία φιλοξενεί προγράμματα σπουδών και Erasmus πολλών φιλανδικών Πανεπιστημίων ενώ η Krems στην Αυστρία φιλοξενεί μεταπτυχιακό Πανεπιστήμιο με εξειδίκευση  στη δια βίου μάθηση και την επαγγελματική εκπαίδευση. Πόλεις που επένδυσαν στην επιστήμη, τον πολιτισμό και την εξωστρέφεια και σήμερα απολαμβάνουν κύρος, σταθερή οικονομική δραστηριότητα και κοινωνική συνοχή.  

Δεν θα γίνει προφανώς η Ηγουμενίτσα κάτι τέτοιο, όμως η παρουσία πανεπιστημιακών πολυθεματικών δομών, πέρα από τα άμεσα οικονομικά οφέλη, μπορεί συμπερασματικά να εμπλουτίζει την καθημερινότητα προσφέροντας έναν πυρήνα ανάπτυξης που θα λειτουργεί όλο το χρόνο, να διαμορφώνει ταυτότητα και ένα διακριτό «brand name» στον ευρωπαϊκό χάρτη της γνώσης και να προσφέρει τουριστική κίνηση υψηλής ποιότητας καθώς θα προσελκύει ανθρώπους και ιδέες από όλο τον κόσμο.

Μπορεί όλα αυτά να τα προσφέρει ένα ξενοδοχείο;

Να ανταποκριθούμε στο κάλεσμα του Πανεπιστημίου για διάλογο

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για το σχέδιο ακαδημαϊκής ανάπτυξης που έχει καταρτίσει,  πέρα από τις μελέτες που έχει συντάξει, καλεί ταυτόχρονα την τοπική κοινωνία σε ουσιαστικό διάλογο,  οριστική συνδιαμόρφωση και συνεργασία στην υλοποίηση. Το κάλεσμα δεν είναι προσχηματικό αλλά πραγματικό και ενεργό και πρέπει ως τοπική κοινωνία να ανταποκριθούμε με πρωτεργάτη το Δήμο Ηγουμενίτσας του οποίου η συνεισφορά στην επιτυχία του εγχειρήματος μπορεί να είναι καθοριστική.

Η υλοποίηση, πέρα από την πολιτική βούληση, απαιτεί επιπλέον χρηματοδότηση που δεν μπορεί να την αναλάβει -με τη σημερινή υποχρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης- μόνο του το Πανεπιστήμιο. Οι πρόσθετοι πόροι χρειάζονται κυρίως για την δημιουργία στα παλιά κτίρια του Άρη Κωνσταντινίδη υποδομών φιλοξενίας καθηγητών και φοιτητών από τα προγράμματα διαπανεπιστημιακής συνεργασίας.

Πρόκειται για ένα εγχείρημα υψηλής εθνικής και περιφερειακής σημασίας που δικαιολογεί και επιβάλλει τη δημόσια επένδυση. Ότι έγινε, από άποψη χρηματοδότησης, στην Άρτα, τα Γιάννενα και την Πρέβεζα, μπορεί να γίνει  και στην Ηγουμενίτσα. Άλλωστε, αν υπάρχει αμφισβήτηση ότι το Πανεπιστήμιο θα υλοποιήσει όσα έχει εξαγγείλει για την Ηγουμενίτσα, αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που πρέπει να συνεργαστούμε μαζί του ώστε να ελέγχουμε και να επιτηρούμε ως τοπικοί φορείς την υλοποίηση του σχεδιασμού του.

Επειδή η ΕΤΑΔ δεν έχει τη δυνατότητα από τον ιδρυτικό της νόμο να παραχωρήσει δωρεάν την έκταση στο Δήμο Ηγουμενίτσας, (τι να την κάνει άλλωστε από μόνος του; Θα κάνει ο Δήμος τον ξενοδόχο; Δεν βλέπουμε τι συμβαίνει τόσα χρόνια με το ΞΕΝΙΑ της Άρτας;), η αποτελεσματικότερη λύση είναι να συνάψει ο Δήμος προγραμματική σύμβαση με το Πανεπιστήμιο αναλαμβάνοντας καθαριότητα, φύλαξη και τη δυνατότητα δραστηριοτήτων πολιτισμού και ήπιας αναψυχής και να υπεισέλθει έτσι στη συνδιαχείρισή της.

Η επιλογή είναι στρατηγική

Η ειδοποιός διαφορά με το παρελθόν είναι ότι το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έχει επιστρέψει με σχέδιο και όραμα και ότι τα δεδομένα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχουν αλλάξει ριζικά. Σαν τοπική κοινωνία  δεν πρέπει να σταθούμε απέναντί του αλλά δίπλα του και στο ύψος των περιστάσεων.

Η επιλογή δεν είναι απλώς πολεοδομική ή επενδυτική. Είναι πολιτική. Είναι πολιτισμική. Είναι στρατηγική. Είναι πρόταση ζωής για την Ηγουμενίτσα και τη Θεσπρωτία.  Ας μη κάνουμε ένα ακόμη λάθος.

Η  Θεσπρωτία τα τελευταία χρόνια αποκλίνει από την υπόλοιπη Ήπειρο που κινείται με ταχύτερους ρυθμούς. Ας την ξαναφέρουμε μπροστά και εκεί που της αξίζει. Η ευκαιρία είναι μεγάλη και μοναδική. Ας μην τη χάσουμε. Όταν όλα κλείνουν στη Θεσπρωτία, ας ανοίξουμε ένα παράθυρο στο μέλλον.

(*) Ο Αντώνης Μπέζας είναι επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Μαζί για την Ηγουμενίτσα»